Opis. Przypadki indywidualne.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, iż zbrodnie na Romach odbywały się w pełnym majestacie nazistowskiego prawa. Najlepiej o tym świadczy przypadek Władysława Adlera, urodzonego 25 kwietnia 1911 r., z zawodu robotnika. 25 października 1939 r. został aresztowany w Lobsen (Łobeżnicy) jako podejrzany o to, że 3 września 1939 r. w Bydgoszczy postrzelił Niemkę. Sondergericht Bromberg (sąd specjalny w Bydgoszczy) skazał go na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok został wykonany w miejscowym więzieniu 13 kwietnia   1940 r. o godzinie 17⁰⁰

Przez prawie trzydzieści lat utrzymywało się w literaturze przedmiotu przeświadczenie, że pierwszych Ronów osadzono w KL Auschwitz 9 lipca 1941 r. Jednak bardziej dogłębna kwerenda archiwalna dokonana w ramach Projektu pozwoliła na przesunięcie tej daty o czterdzieści dziewięć dni i tak 21 maja 1941 r. pierwszy romski więzień znalazł się w KL Auschwitz. Albert (Adalbert – Wojciech) Majewski, na świat przyszedł 11 kwietnia 1912 r. w Ślemieniu koło Żywca, z zawodu pomocnik kowala, ojciec Jan, matka Maria de domo Pawłowska,  przed aresztowaniem mieszkał w Sporyszu koło Żywca. Do obozu skierowała go Kriminalpolizeistelle Kattowitz, a po przywiezieniu do obozu otrzymał numer więźniarski 15641. 16 lutego 1942 r. przebywał w bl. 23, a następnie z polecenia Schutzhaftlagerführera (kierownika obozu) osadzono go w bunkrze bl. 11. Następnego dnia, tj.17 lutego 1942 r. stwierdzono jego zgon. Ponadto w okresie między 22 maja a 9 lipca 1941 r. znalazło się w KL Auschwitz ośmiu Romów, z których dwóch było obywatelami polskimi, których deportowano do KL Auschwitz 23 maja i 30 czerwca 1941 r. a sześciu obywatelami niemieckimi. Należy zaznaczyć, iż  pięciu z nich 8 lipca   1941 r. do KL Auschwitz transportem zbiorowym skierowała Kriminalpolizeistelle Schwerin:

Ludwik Siwak, urodzony 18 sierpnia 1918 r. w Ufie, matka Zofia Siwak, żona Marianna de domo Malgan, z zawodu muzyk. W okresie międzywojnia i podczas niemieckiej okupacji mieszkał w Kleszczynach koło Suchedniowa. W nieustalonych okolicznościach został aresztowany przez funkcjonariuszy KdS Radom. 23 maja 1941 r. przywieziony do KL Auschwitz transportem                  z Radomia. W obozie otrzymał numer więźniarski 15992. 21 października 1941 r. zginął                     w KL Auschwitz.

Feliks Dytlow, urodzony 14 stycznia 1886 r. w Starej Hucie, koło Garwolina, z zawodu robotnik, ojciec Piotr, matka Rozalia de domo Szczawińska, przed aresztowaniem mieszkał przy ulicy Wolanowskiej 99 w Radomiu. Podczas niemieckiej okupacji w nieustalonych okolicznościach został aresztowany przez funkcjonariuszy KdS Radom i osadzony w miejscowym więzieniu,               a następnie 30 czerwca 1941 r.  przywieziony do KL Auschwitz transportem z Radomia, numer więźniarski  17541. 30 sierpnia 1941 r. zginął w KL Auschwitz.

Wilhelm Wetzel – urodzony 3 listopada 1910 r. w Luckenwalde około pięćdziesiąt kilometrów na południe od Berlina, z zawodu cyrkowiec. Prawdopodobnie we wrześniu 1938 r. został aresztowany w akcji przeciwko elementom aspołecznym oraz prowadzącym wędrowny tryb życia             i osadzony w więzieniu w Poczdamie. Później przeniesiony do KL Sachsenhausen. 4 lipca 1941 r. przeniesiony do KL Auschwitz z KL Sachsenhausen, gdzie oznaczony numerem więźniarskim 17810. Tutaj został osadzony w bl. 4. 4 lutego 1942 r. z polecenia Schutzhaftlagerführera (kierownika obozu) został osadzony w bunkrze bl. 11, z którego 27 kwietnia 1942 r. został zwolniony. 24 maja 1942 r. zginął w KL Auschwitz.

Emil Böhmer, urodzony 11 czerwca 1899 r. w Kleindröben, Landkreis (powiat), Wittenberg (Wittenberga) Sachsen-Anhalt (Saksonia-Anhalt), z zawodu robotnik, ojciec Filip, matka Maria de domo Krause, żona Maria Wagner, przed aresztowaniem mieszkał  Alt Schlosen Landkreis (powiat) Waren, Meklemburg (Meklemburgia). W nieustalonych okolicznościach został aresztowany                 i 8 lipca 1941 r. skierowany do KL Auschwitz transportem zbiorowym, jednostka kierująca Kriminalpolizeistelle Schwerin, nr ob. 17847. Przez cały czas pobytu w obozie był osadzony              w bl. 4. 25 stycznia 1942 r. zginął w KL Auschwitz.

Friedrich Wilhelm Rose, urodzony 27 kwietnia 1896 r. w Berzdorf (Bartoszówek) Kreisland (powiat) Schweidenitz (Świdnica), z zawodu robotnik, ojciec Gustav, matka Franciska de domo Gasterakin, żona  Anna de domo Wagner, przed aresztowaniem mieszkał w Satow, Landkreis Waren Meklemburg (Meklemburgia). W nieustalonych okolicznościach został aresztowany i 8 lipca 1941 r. skierowany do KL Auschwitz transportem zbiorowym, jednostka kierująca Kriminalpolizeistelle Schwerin, nr ob. 17848. 8 listopada 1941 r. zginął w KL Auschwitz.

Gottlieb Wagner, urodzony 5 czerwca 1918 r. w Breslau (Wrocław), z zawodu robotnik (palacz), ojciec August, matka Theresia de domo Weinrich, żona Hedwig de domo Böhmer, przed aresztowaniem mieszkał w Neu-Gaarz, Kreis Waren. W nieustalonych okolicznościach aresztowany przez Kriminalpolizeistelle Schwerin i 8 lipca 1941 r. skierowany do KL Auschwitz          transportem zbiorowym, numer więźniarski 17850. Przez pewien okres osadzony w bl. 4                     w KL Auschwitz I. 27 lutego 1942 r. zginął w KL Auschwitz.

Gustav Wagner urodzony 27 października 1902 r. w Breslau (Wrocław), robotnik rolny. 8 lipca 1941 r. skierowany do KL Auschwitz transportem zbiorowym, jednostka                                    kierująca Kriminalpolizeistelle Schwerin, nr ob. 17851. Z początkiem października 1941 r. znalazł się w stanie chorych w HKB (szpital więźniarski) bl. 21. 9 października 1941 r. zginął                             w KL Auschwitz.                

W trakcie kwerendy w zespole SS-Hygiene Institut Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu natrafiono na szczególnych dokument, a mianowicie wykaz osiemdziesięciu dziewięciu więźniarek romskiego pochodzenia prowadzonych w ogólnej serii numerów, które 10 kwietnia były osadzone w bl. 1^a Zigeunerblock (blok dla Cyganów) w FKL (Frauenkonzentrationslager – obóz dla kobiet) na odcinku B.I.b w KL Auschwitz II – Birkenau. Cztery z nich odbyły szczególnego rodzaju peregrynację w obrębie systemu niemieckich obozów koncentracyjnych:

Anna Siwak, urodzona 3 marca 1897 r. w Chyrowej (od 1968 r. Hyrowa), powiat Jasło. Do wybuchu II wojny światowej mieszkała w rodzinnej miejscowości. Podczas niemieckiej okupacji 17 stycznia 1943 r. w akcji represyjnej przeciwko Romom została aresztowana w  miejscu zamieszkania przez funkcjonariuszy KdS Krakau Grenzpolizeikommissariat Jessel (Jasło) i  osadzona w więzieniach najpierw w Jaśle, później w Tarnowie. 16 lutego 1943 r. przywieziona do                     KL Auschwitz transportem Tarnów – Kraków. W obozie została oznaczona numerem więźniarskim 35863.  Po przywiezieniu osadzona na odcinku B.Ia (Frauenkonzentrationslager – obóz dla kobiet) w KL Auschwitz II – Birkenau.  Tam pracowała w różnych komandach (więźniarskich drużynach roboczych), m. in. od 12 grudnia 1943 r. do 1 marca 1944 r w Kanalisationskommando. Wówczas była osadzona w bl. 21^a na odcinku B.I.b. 10 kwietnia 1944 r. przebywała w bl. 1^a (Zigeunerblock – blok dla Cyganów) na odcinku B.I.b w KL Auschwitz II -Birkenau. 19 kwietnia 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 36041. 21 sierpnia 1944 r. znalazła się w KL Buchenwald – Schlieben. Tam miała numer więźniarski 28711. Później osadzona w KL Buchenwald – Hasag Altenburg, a od 7 września 1944 r,                       w KL Buchenwald -Hasag Taucha. 11 października 1944 r. powróciła do KL Auschwitz, gdzie dotarła 13 października 1944 r i jako rückfällig (osadzona powtórnie) otrzymała numer więźniarski 35863.          Z kolei 29 października 1944 r. została ponownie osadzona w KL Ravensbrück. Tam miała numer więźniarski 80747. W ostatniej fazie II wojny światowe wyzwolona przez żołnierz US-Army               w trakcie marszu ewakuacyjnego. Po wojnie w latach sześćdziesiątych mieszkała w Kamiennej Górze.

Maria Siwak, urodzona 21 lipca 1921 r. w Łazach Dębowieckich, powiat Jasło. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkała w rodzinnej miejscowości.  Podczas niemieckiej okupacji w styczniu 1943 r. w akcji represyjnej przeciwko Romom została aresztowana w  miejscu zamieszkania przez funkcjonariuszy KdS Krakau Grenzpolizeikommissariat Jessel (Jasło) i  osadzona w więzieniach najpierw w Jaśle, później w Tarnowie. 16 lutego 1943 r. przywieziona do KL Auschwitz transportem Tarnów – Kraków. W obozie została oznaczona numerem więźniarskim 35864.  Po przywiezieniu osadzona na odcinku B.Ia (Frauenkonzentrationslager – obóz dla kobiet) w KL Auschwitz II – Birkenau.  Tam pracowała w różnych komandach (więźniarskich drużynach roboczych), m. in. w Straβenbaukommando (budowa dróg obozowych). Wówczas była osadzona w bl. 18^bna odcinku B.I.b  w KL Auschwitz II – Birkenau. 10 kwietnia 1944 r. przebywała w bl. 1^a (Zigeunerblock – blok dla Cyganów). 19 kwietnia 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 36038. 21 sierpnia 1944 r. znalazła się w KL Buchenwald – Schlieben. Tam miała numer więźniarski 28710. Później osadzona w KL Buchenwald – Hasag Altenburg, a od 7 września 1944 r, w KL Buchenwald -Hasag Taucha. 11 października 1944 r. powróciła do KL Auschwitz, gdzie dotarła 13 października 1944 r i jako rückfällig (osadzona powtórnie) otrzymała numer więźniarski 35864. Z kolei 29 października 1944 r. ponownie osadzona w KL Ravensbrück. Tam miała numer więźniarski 80746.W ostatniej fazie II wojny światowe wyzwolona przez żołnierzy US-Army w trakcie marszu ewakuacyjnego. Po wojnie w latach sześćdziesiątych mieszkała w Kamiennej Górze.

Wiktoria Brzezińska, urodzona w marcu 1913 r. w Kleczewie koło Bełchatowa. Podczas niemieckiej okupacji mieszkała przy ulicy Sulejowskiej 13 w Piotrkowie Trybunalskim. Tam w nieustalonych okolicznościach jako Arbeitsscheu (uchylająca się od pracy) została aresztowana przez funkcjonariuszy KdS Radom Auβendienststelle Petrrikau (Piotrków Trybunalski) i osadzona             w miejscowym więzieniu. 3 czerwca 1943 r. przywieziona do KL Auschwitz transportem                      z Radomia. W obozie otrzymała numer więźniarski 45764. Po przywiezieniu osadzona w FKL (Frauenkonzentrationslager obóz dla kobiet) na odcinku B.I.a w KL Auschwitz II – Birkenau. Tam była przez pewien czas zatrudniona  w Kommando Nr. 18. Później jako chora na świerzb skierowana do HKB (szpital dla więźniów) bl. 3^a. W kwietniu 1944 r. przebywała w bl. 1^a Zigeunerblock (blok dla Cyganów) na odcinku B.Ib. 19 kwietnia 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück, gdzie była oznaczona numerem 35688. 21 sierpnia 1944 r. została przeniesiona do KL Buchenwald -Schlieben. Tam miała numer więźniarski 28233. Po czym do 7 września 1944r. osadzona                    w KL Buchenwald – Hasag Altenburg, a później w KL Buchenwald – Hasag Taucha.                           11 października 1944 r. powróciła do KL Auschwitz, gdzie dotarła 13 października 1944 r.                          i jako rückfällig (osadzona powtórnie) otrzymała numer więźniarski 45764. Prawdopodobnie 29 października 1944 r. ponownie przeniesiona do KL Ravensbrück. Jej dalsze losy nie zostały ustalone.  

Bronisława Pawłowska (de domo Dytlow), urodzona 10. sierpnia 1923 r. w Sochaczewie. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkała w Kielcach, a w trakcie niemieckiej okupacji przy ulicy Wolskiej 118 w Warszawie. We wrześniu 1943 r. w nieustalonych okolicznościach jak Arbeitsschue (uchylająca się od pracy) została aresztowana przez funkcjonariuszy KdS Radom Auβendienststelle Kielce i osadzona w miejscowym więzieniu. 2 października 1943 r. przywieziona do KL Auschwitz transportem z Radomia. W obozie otrzymała numer więźniarskim 63881. Następnie osadzona w FKL (Frauenkonzentrationslager obóz dla kobiet) na odcinku B.I.b                        w KL Auschwitz II – Birkenau. W kwietniu 1944 r. przebywała w bl. 1^a  Zigeunerblock (blok dla Cyganów). 19 kwietnia 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 40326. 21 sierpnia 1944 r. znalazła się w KL Buchenwald - Schlieben, a później w KL Buchenwald – Hasag Altenburg. Tam miała numer więźniarski 28236. Z kolei 7 września 1944 r. przeniesiona do KL Buchenwald – Hasag Taucha. 11 października 1944 r. powróciła do KL Auschwitz, gdzie dotarła 13 października 1944 r i jako rückfällig (osadzona powtórnie) otrzymała numer więźniarski 63881. Natomiast 29 października 1944 r. przeniesiona na powrót  do KL Ravensbrück. Tam oznaczona numerem więźniarskim 80717. W ostatniej fazie II wojny światowej zbiegła z kolumny ewakuacyjnej w okolicach Hamburga. Po wojnie powróciła do Polski.                    W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku mieszkała przy ulicy Sosnowej 1       w Mławie. 

Natomiast jedna z omawianego wykazu więźniarek podjęła skuteczną ucieczkę z obozu, a była nią Zofia Kwiatkowska (po mężu Jodłowska), urodzona 4 lutego 1924 r. w Kijowie (względnie 15 maja 1929 r. w Częstochowie), ojciec Józef, matka Ewa de domo Wiśniewska. Podczas niemieckiej okupacji ukrywała się po wsiach i lasach w okolicy Kielc. Tam z końcem sierpnia 1943 r. nieustalonych została aresztowana przez funkcjonariuszy KdS Radom (w przypadkowej obławie przeprowadzonej przez niemiecką żandarmerię). 2 października 1943 r. przywieziona do KL Auschwitz transportem z Radomia i otrzymała numer więźniarski 63836. Następnie osadzono ją w FKL (Frauenkonzentrationslager - obóz dla kobiet) na odcinku B.I.b w KL Auschwitz II – Birkenau, gdzie znalazła się w bl. 2^a. W kwietniu 1944 r. przebywała w bl. 1^a Zigeunerblock (blok dla Cyganów) na odcinku B.I.b. 19 kwietnia 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim  35856. 21 sierpnia 1944 r. przeniesiono ją do KL Buchenwald – Hasag Altenburg. Tam miała numer więźniarski 22602. Z kolei od 7 września 1944 r. przebywała w KL Buchenwald – Hasag Taucha. Z tego podobozu zbiegła 22 listopada 1944 r. i szczęśliwie doczekała zakończenia II wojny światowej. Po wojnie powróciła do Polski. Do listopada 1998 r. mieszkała przy ulicy 1. Maja 35 m.5 w Opolu.

Inne więźniarki, których indywidualne losy udało się ustalić, to:

Rosa Pfeiffer, urodzona 15 marca 1922 r. w Neustift, matka Amalia Pfeiffer. Do wiosny 1939 r. mieszkała w rodzinnej miejscowości. Tam została aresztowana przez funkcjonariuszy Kriminalpolizeileitstelle Wien jako Arbeitsscheu Zigeunerin (uchylająca się od pracy Cyganka). 29 czerwca 1939 r. została skierowana przez Kriminalpolizeileitstelle Wien do KL Ravensbrück. Tam otrzymała numer więźniarski 1782. 21 sierpnia 1944 r. przeniesiono ją do KL Buchenwald – Hasag Altenburg, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 28917. Natomiast 7 września 1944 r. znalazła się w KL Buchenwald – Hasag Taucha. 11 października 1944 r. została przeniesiona do KL Auschwitz, numer więźniarski nieustalony. Z kolei 29 października 1944 r. ponownie przeniesiona do KL Ravensbrück. Tam miała numer więźniarski 80724. Jej dalsze losy nie zostały ustalone.

Therese Pfeiffer, urodzona 28 września 1922 r. w Edtliz-Krimmenstein, ojciec Raphael, matka Maria de domo Berstein. W okresie międzywojennym nie posiadała stałego miejsca zamieszkania. Wiosną 1939 r. została aresztowana przez funkcjonariuszy Kriminalpolizeileitstelle Wien jako Arbeitsscheu  Zigeunerin (uchylająca się od pracy Cyganka). 29 czerwca 1939 r. została skierowana przez Kriminalpolizeileitstelle Wien do KL Ravensbrück. Tam otrzymała numer więźniarski 1537. 21 lipca 1944 r. przeniesiona do KL Buchenwald – Schlieben, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 28677. Następnie znalazła się w KL Buchenwald -Hasag Altenburg a od 7 września w KL Buchenwald -Hasag Taucha. 11 października 1944 r. została przeniesiona do KL Auschwitz, numer więźniarski nieustalony. 29 października 1944 r. ponownie osadzona w KL Ravensbrück. Jej dalsze losy nie zostały ustalone.

Aloisia Rehberger, urodzona w 1919 r. w Hortenschlag, ojciec Franz Walter zamieszkały w Kapelln. W okresie międzywojennym nie posiadała stałego miejsca zamieszkania. Wiosną 1939 r. została aresztowana przez funkcjonariuszy Kriminalpolizeileitstelle Wien jako Arbeitsscheu  Zigeunerin (uchylająca się od pracy Cyganka). 29 czerwca 1939 r. została skierowana przez Kriminalpolizeileitstelle Wien do KL Ravensbrück. Tam otrzymała numer więźniarski 1552. 21 lipca 1944 r. przeniesiona do KL Buchenwald – Schlieben, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 28502. Następnie znalazła się w KL Buchenwald -Hasag Altenburg a od 7 września w KL Buchenwald -Hasag Taucha. 11 października 1944 r. została przeniesiona do KL Auschwitz, numer więźniarski nieustalony. 29 października 1944 r. ponownie osadzona w KL Ravensbrück. Jej dalsze losy nie zostały ustalone

Helene Petermann, urodzona w 1902 r. w Lewau. W okresie międzywojennym mieszkała w Ostrosnitz (w latach 1938 – 1945 Schneidenburg) obecna nazwa miejscowa Ostrożnica, gmina Pawłowiczki, powiat Kędzierzyn – Koźle, z zawodu tancerka. W lecie 1940 r. została aresztowana przez funkcjonariuszy Kriminalpolizeileitstelle Breslau (Wrocław) jako Arbeitsschue Zigeunerin (uchylająca się od pracy Cyganka) i osadzona w miejscowym więzieniu. 7 września 1940 r. skierowana przez Kriminalpolizeileitstelle Breslau do KL Ravensbrück. Tam otrzymała numer więźniarski 4534. Od 30 listopada 1943 r. do 24 marca 1944 r. przebywała w KL Ravensbrück – Barth. Następnie 21 sierpnia 1944 r. przeniesiona do KL Buchenwald – Hasag Altenburg, gdzie była oznaczona numerem więźniarski 28217. Po czym 7 września znalazła się w KL Buchenwald – Hasag Taucha. 11 października 1944 r. skierowana transportem do KL Auschwitz, numer więźniarski nieustalony. Natomiast 29 października powtórnie przeniesiona do KL Ravensbrück i oznaczona numerem więźniarskim 80718. Jej dalsze losy nie zostały ustalone.

Maria Steinbach (de domo Reihardt), urodzona 27 lipca 1891 r. w Oberbach, z zawodu robotnica rolna. W okresie międzywojennym mieszkała przy Schmaler Weg 1 w Harbaorn, Kreis (powiat) Dill. Prawdopodobnie na przełomie lutego i marca 1942 r. została aresztowana przez funkcjonariuszy Kriminalpolizeileitstelle Frankfurt am Main jako Arbeitsscheu Zigeunerin (uchylająca się od pracy Cyganka). 14 marca 1943 r. skierowana przez Kriminalpolizeileitstelle Frankfurt am Main do KL Ravensbrück. Tam otrzymała numer więźniarski 9812. 19 lipca 1944 r. przeniesiona do KL Buchenwald – Schlieben, gdzie była oznaczona numerem więźniarskim 28546. Później przebywała w KL Buchenwald – Hasag Altenburg, a od 7 września 1944 r. w KL Buchenwald -Hasag Taucha. 11 października znalazła się w KL Auschwitz, numer więźniarski nieustalony. 29 października 1944 r. została przeniesiona do KL Ravensbrück. Jej dalsze losy nie zostały ustalone 

Niezwykle ważnym osiągnięciem zespolonej kwerendy w archiwach Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i ITS – Bad Arolsen pozostaje ustalenie dokładnej liczby Romów deportowanych do KL Auschwitz od 21 maja 1941 r. do 26 lutego 1943 r., tj. od osadzenie pierwszego romskiego więźnia do momentu utworzenia Zigeunerfamilienlager. Nie był to jedyny wynik wspomnianych prac badawczych. Za duży sukces należy uznać pozyskanie obszernych materiałów źródłowych odnoszących się do ponad czterystu jednostkowych losów ludzkich, który w wymienionym okresie zostali osadzeni w obozie.